ในวันที่ 3 กรกฎาคม 2568 นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบร่วมกิจกรรม “นักสืบเยาวชน” และได้รับการต้อนรับจาก รศ.ดร.พีระศรี โพวาทอง บรรยายเชิงปฏิบัติการที่ปรับโครงสร้างใหม่ให้เหมาะกับนักเรียน โดยแนะนำแนวคิดเรื่องพื้นที่เมืองและการขยายตัว ตั้งแต่ชุมชนแบบดั้งเดิมจนถึงมหานครสมัยใหม่ ผ่านภาพ แผนที่ยุคต่างๆ และภาพถ่ายเก่า จากนั้นท่านอาจารย์สาธิตเครื่องมือสำหรับอ่านเลเยอร์ต่างๆ ของเมือง ทั้งสถาปัตยกรรม ผังถนน ไปจนถึงอิทธิพลตะวันตก

ต่อเนื่องหลังบรรยาย นักเรียนเข้าสู่เกมปักหมุดแผนที่อันน่าตื่นเต้น เราเลือกสถานที่ประวัติศาสตร์กรุงเทพฯ มา 10 แห่ง แล้วเปิดเบาะแสทีละข้อ ท้าทายแต่ละทีมให้หมุดปักหมุดบนแผนที่ปัจจุบันให้ถูกต้อง ทีมใดปักหมุดตำแหน่งและบอกชื่อได้ก่อนเป็นผู้ชนะ นับเป็นการเรียนรู้ผ่านการเล่นต้องอ่านสัญลักษณ์บนแผนที่อย่างไร ตีความเบาะแสเชิงพื้นที่ และเปรียบเทียบผังเมืองอดีตกับปัจจุบันได้ จากนั้นในกิจกรรม Decoding Three Maps แต่ละทีมสลับกันศึกษากับแผนที่ขนาดใหญ่ 3 ยุค (พ.ศ. 2430, 2475 และปัจจุบัน) พร้อมปากกาไฮไลต์ พวกเขาติดตามแนวคลอง ตาข่ายถนน และจุดเด่นต่างๆ เพื่อสร้างมุมมองและความเข้าใจในการเปลี่ยนแปลงของเมือง แต่ละทีมได้รับมอบหมายสถานที่จริง 2 แห่งให้ศึกษาเชิงลึก โดยใช้ทักษะอ่านแผนที่ที่ฝึกมาเปรียบเทียบตำแหน่งทั้งสองแห่งบนแผนที่สามยุค ช่วยให้ทุกทีมมั่นใจพร้อมออกภาคสนามในวันถัดไป

ในวันที่ 4 กรกฎาคม นักเรียนออกสำรวจเกาะรัตนโกสินทร์ นำโดยผู้ดำเนินกิจกรรม พวกเขาจับคู่เบาะแสจากภาพถ่ายเก่ากับฟาซาดอาคารปัจจุบัน เชียร์เมื่อตรวจพบซากกำแพงป้อมหรือแนวคลองลับ ก่อนบันทึกข้อมูลทุกจุด เมื่อกลับมาที่มิวเซียมสยาม แต่ละทีมร้อยเรียงแผนที่ ภาพถ่าย และบันทึกภาคสนามเป็น “เส้นทางเรียนรู้” สั้นกระชับ แม้บางคนจะแอบเขิน แต่ทุกคนถ่ายทอดด้วยความมั่นใจและแง่คิดที่ลึกซึ้ง

ผลสำรวจหลังเวิร์กช็อปเผยว่า ร้อยละ 87 รู้สึกมีส่วนร่วมกับประวัติศาสตร์กรุงเทพฯ มากขึ้น (เทียบกับเพียง 13% ก่อนกิจกรรม) และร้อยละ 68 มีความตั้งใจจะไปเยี่ยมชมแหล่งมรดกด้วยตัวเอง พลังงานและการตอบสนองที่ดีเยี่ยมของนักเรียนยืนยันว่าการเรียนรู้เชิงปฏิบัติและเลเยอร์ช่วยเปลี่ยนประวัติศาสตร์ที่ดูเป็นเรื่องนามธรรมให้กลายเป็นการค้นพบส่วนบุคคลได้อย่างแท้จริง

เราสังเกตเห็นว่านักเรียนโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบมีความกระตือรือร้นและตั้งใจฟัง พร้อมปฏิบัติตามคำแนะนำ ตั้งคำถามกับทีมมิวเซียมสยามระหว่างทัศนศึกษาในวันที่สอง มีความเป็นไปได้ว่าผู้เข้าร่วมกิจกรรมมาจากระดับชั้นเดียวกัน หลายคนรู้จักกันอยู่แล้ว จึงทำงานร่วมกันได้อย่างราบรื่น นอกจากนี้ ด้วยเป็นนักเรียนในระดับมัธยมต้น อาจารย์พีรศรีปรับเนื้อหาบรรยายให้เริ่มต้นด้วยแนวคิดกว้าง ๆ เกี่ยวกับการพัฒนาเมือง ก่อนนำไปสู่เนื้อหาที่เกี่ยวข้องกับกรุงเทพ พร้อมใช้ภาพถ่ายเปรียบเทียบอาคารและสถานที่ในแต่ละยุค เพื่อฝึกทักษะการสังเกตของนักเรียน โดยเฉพาะสถานที่หลายคนรู้จักเพราะตั้งอยู่ไม่ไกลจากโรงเรียน การออกแบบเนื้อหาเช่นนี้ชี้ให้เห็นว่าการวางลำดับข้อมูลจากหลักการทั่วไป แล้วตามด้วยตัวอย่างในระดับท้องถิ่น วิธีการดังกล่าวช่วยเชื่อมโยงกับความรู้เดิมและเสริมสร้างข้อมูลใหม่ ๆ ได้ดียิ่งขึ้น