ตั้งแต่เช้า บรรยากาศเต็มไปด้วยความคึกคักเมื่อ อ.ภูมิ ภูติมหาตมะ ขึ้นเวทีเล่าเรื่องชุมชนในวันที่เปลี่ยนไป ภาพเก่า เรื่องราวสวนผลไม้ และการขนซุงในอดีตถูกถ่ายทอดอย่างมีชีวิตชีวา จากนั้นเป็นช่วงเวลาที่ทุกคนรอคอย ได้แก่ การออกไปสำรวจในพื้นที่โดยรอบ มีเส้นทางให้เด็ก ๆ ได้สำรวจ เส้นทางแรกเดินผ่านวัด เลียบชุมชนริมน้ำไปจนถึงพื้นที่ก่อสร้างสะพานเกียกกาย คอยหยุดดูอาคารภายในวัด และพื้นที่ในการก่อสร้างนั้นกำลังเปลี่ยนย่านไปอย่างไร อีกเส้นทางหนึ่งมุ่งเข้าสวนผลไม้เก่าที่เหลืออยู่เพียงไม่กี่ผืน เรื่องเล่าจากผู้หลักผู้ใหญ่พาให้จินตนาการถึงวิถีชีวิตเมื่อหลายสิบปีก่อน รวมถึงบ้านไม้และพื้นที่ริมน้ำเป็นห้องเรียนกลางแจ้ง ที่ผสานเรื่องเล่าของ “คุณตาผู้การ”ทำให้ภาพอดีตชัดเจนขึ้น

ในมือเด็ก ๆ มีกระดาษ “แผนที่เดินดิน” ที่คอยจดสิ่งที่เห็น สิ่งที่ได้ยิน รวมถึงคำถามที่เกิดขึ้นระหว่างทาง ร่องรอยบ้านไม้ วัด และบริเวณที่ยังมีร่องรอยของสวนผลไม้ หรือกลิ่นน้ำในแม่น้ำ ทุกสิ่งถูกบันทึกลงไปอย่างตั้งใจ เมื่อกลับมาถึงห้องที่จัดกิจกรรม ข้อมูลทั้งหมดถูกต่อยอดด้วยภาพถ่ายทางอากาศขนาดใหญ่จากปี 2513 และ 2568 เด็ก ๆ นั่งล้อมวงสังเกตแผนที่กับสิ่งที่ได้เรียนรู้ในภาคเช้าเปรียบเทียบว่ามีอะไรหายไป และอะไรเพิ่งเกิดขึ้น ภาพมุมสูงทำให้เห็นภาพรวมของชุมชนที่ชัดเจนขึ้น

บ่ายวันนั้นปิดท้ายด้วยพลังสร้างสรรค์ ดินน้ำมันหลากสีถูกปั้นขึ้นเป็นบ้าน ถนน และพื้นที่สีเขียวที่พวกเขาอยากเห็นในอนาคต เสียงหัวเราะและการอธิบายอย่างมั่นใจของแต่ละกลุ่มสะท้อนให้เห็นว่า กิจกรรมครั้งนี้ไม่ได้แค่ทำให้พวกเขารู้จักอดีต แต่ยังทำให้เห็นว่าพวกเขาเองลองจินตนาการอนาคตของชุมชนในมุมมองของตนเอง

ผลลัพธ์ของกิจกรรมในวันนั้นเกินกว่าที่คาดไว้ เสียงหัวเราะและดวงตาเป็นประกายของเด็ก ๆ ทำให้เห็นชัดว่าการเรียนรู้จากประสบการณ์ตรงมีพลังมากเพียงใด กว่า 85% ของนักเรียนสะท้อนว่าการได้ออกไปสำรวจจริงและฟังเรื่องเล่าจากผู้เฒ่าคือช่วงเวลาที่ประทับใจที่สุด หลายคนค้นพบสิ่งใหม่เกี่ยวกับบ้านของตนเองที่ไม่เคยรู้มาก่อน การฟังเรื่องราวของคนในชุมชนและได้สัมผัสร่องรอยอดีตทำให้เด็ก ๆ เริ่มมองชุมชนไม่เหมือนเดิม พวกเขาไม่เพียงแค่จดจำ แต่เชื่อมโยงเรื่องเล่าเข้ากับประสบการณ์ตรง และกลายเป็นความเข้าใจ ในช่วงท้ายที่ได้สร้างสรรค์แบบจำลองด้วยดินน้ำมัน แต่ละกลุ่มต่างถ่ายทอดความฝันถึงบางพลัดในอนาคตด้วยความสร้างสรรค์

ส่วนกิจกรรมวิเคราะห์ภาพถ่ายทางอากาศแม้จะท้าทายสำหรับวัยประถม แต่กลับกลายเป็นบทเรียนที่มีค่า ครูและทีมงานเห็นความสนุกสนานของเด็ก ๆ ที่พยายามสังเกตร่องรอยการเปลี่ยนแปลงอย่างตั้งใจ ขณะเดียวกันก็ได้เรียนรู้ข้อจำกัดสำคัญว่าการใช้แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศจำเป็นต้องมีการเตรียมทักษะล่วงหน้า เพราะสำหรับเด็กวัยประถม การเชื่อมโยงภาพจากมุมสูงเข้ากับพื้นที่จริงยังเป็นเรื่องยาก ประสบการณ์ครั้งนี้จึงช่วยย้ำว่าการออกแบบกิจกรรมให้มีขั้นตอนและเครื่องมือที่เหมาะกับวัย