แผนการสอนนี้มุ่งส่งเสริมการคิดทางประวัติศาสตร์ (historical thinking) ด้วยการเรียนรู้แบบสืบเสาะและเชิงพื้นที่ (inquiry-based and place-based learning) ในเขตประวัติศาสตร์ของกรุงเทพฯ โดยการมีส่วนร่วมกับแผนที่ ภาพถ่าย และพื้นที่เมืองจริง

วัตถุประสงค์ของแผนการสอนส่งเสริมให้นักเรียน

• พัฒนาทักษะการอ่านเชิงพื้นที่และการอ่านภาพ (spatial and visual literacy) จากการอ่านแผนที่และภาพถ่ายเก่า
• เข้าใจการเปลี่ยนแปลงของเมืองกรุงเทพฯ และความเชื่อมโยงกับการทำให้สยามเป็นสมัยใหม่ (“สยามใหม่”)
• ฝึกการสังเกต การเปรียบเทียบ การค้นคว้า และการแก้ปัญหาแบบร่วมมือ
• สังเคราะห์ข้อมูลจากอดีตและปัจจุบันผ่านการเล่าเรื่องด้วยภาพ
• เชื่อมโยงการเรียนในห้องเรียนกับประสบการณ์ตรงในเมือง

วันที่ 1 – การสร้างทักษะในห้องเรียน

ก่อนเริ่มกิจกรรมปฏิบัติ ครูควรรับชมวิดีโอบรรยายความยาว 40 นาที โดยรองศาสตราจารย์ ดร. พีรศรี โพวาทอง คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เนื้อหาวิดีโอแนะนำแนวคิดสำคัญด้านสัณฐานของเมือง (urban morphology) การซ้อนทับของชั้นเมือง (palimpsest) และการเปลี่ยนแปลงของกรุงเทพฯ ในสมัยรัตนโกสินทร์ เพื่อสร้างกรอบความคิดของ “การอ่านเมือง” ทั้งในเชิงพื้นที่และเชิงประวัติศาสตร์ แนะนำให้ชมวิดีโอบรรยาย เรื่อง “อ่านเมือง: พัฒนาการกรุงเทพ”จากแหล่งทรัพยากรออนไลน์ : [Video under Creation] วิดีโอนี้ช่วยปูพื้นฐานของกิจกรรมในวันแรก โดยช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจโครงสร้างเชิงภาพของเมือง การอ่านแผนที่และภาพถ่ายเก่า และการออกภาคสนาม ระบบของเมือง (เช่น ระบบคลอง ผังถนน เขตเมือง) และแนะนำตัวอย่างการเปลี่ยนแปลงของเมืองที่นักเรียนจะพบในแผนที่เส้นทาง

การอ่านแผนที่ประวัติศาสตร์

• เริ่มด้วยเกม “Pin the Place” โดยใช้คำใบ้และภาพตัดเพื่อตามหาสถานที่บน Google Map ที่พิมพ์ออกมา เพื่อฝึกการตัดสินใจรวดเร็วและความคุ้นเคยทางภูมิศาสตร์ โดยใช้เอกสาร: เกมอ่านแผนที่ - Pin the Place (Xplorer Squad)
• จากนั้น นักเรียนวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงผ่านแผนที่ 3 ยุค — 2430, 2475 และปัจจุบัน เพื่อเข้าใจการพัฒนาเชิงพื้นที่และความเป็นสมัยใหม่ โดยใช้เอกสาร: กิจกรรมแนะนำ-การอ่านแผนที่ประวัติศาสตร์กรุงเทพ และสามารถดาวน์โหลดแผนที่ทั้งสามช่วงเวลาจากทรัพยากรออนไลน์: https://museumlinks.museumsiam.org/view-resource.php?l_id=51

การอ่านภาพถ่าย

• เริ่มด้วยเกมภาพปริศนา โดยใช้ภาพถ่ายประวัติศาสตร์ที่แบ่งเป็นส่วน เพื่อกระตุ้นความสนใจและฝึกการอ่านภาพ ใช้เอกสาร: เกมอ่านภาพถ่าย-ภาพถ่ายปริศนา (XplorerSquad) โดยครูเปิดส่วนต่าง ๆ ของภาพและให้นักเรียนแข่งขันกันตอบว่าภาพนั้น ๆ เป็นภาพอะไร เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ใด
• ในเวิร์กช็อป แต่ละกลุ่มวิเคราะห์ภาพถ่ายเก่า 2 ภาพที่เกี่ยวข้องกับสถานที่ที่เป็นโจทย์ โดยใช้เทคนิคการสังเกต การค้นคว้าออนไลน์ และการอภิปรายร่วมกัน เพื่อสำรวจความหมายของสถานที่ในบริบท “สยามใหม่” และใช้โพสต์อิทในการบันทึกข้อมูลและจัดหมวดหมู่ข้อมูล ด้วยการสังเกตรายละเอียดภาพ ค้นหาข้อมูลออนไลน์ และอภิปรายในทีม โดยใช้เอกสารดังนี้
• แนวทางการอ่านภาพถ่าย (Xplorer Squad)
• ใบงานการอ่านภาพถ่าย (Xplorer Squad)
• ตัวอย่างภาพถ่ายสำหรับการอ่านภาพ (Xplorer Squad)

วันที่ 2 – การสำรวจภาคสนามและการสังเคราะห์
การสำรวจเมืองภาคสนาม
ในช่วงเช้า นักเรียนเดินเส้นทางสำรวจแหล่งมรดกตามเส้นทาง แต่ละกลุ่มเน้นศึกษาสถานที่ 2 แห่งตามที่ศึกษาไว้ในวันแรกของการอบรม โดยบันทึกถ่ายภาพปัจจุบันของสถานที่นั้น และเปรียบเทียบกับภาพเก่าที่ศึกษา โดยใช้เอกสาร XplorerSquad-แผนที่เส้นทางมรดก สำหรับเยี่ยมชมสถานที่ต่าง ๆ

การสังเคราะห์และการนำเสนอ
ในภาคบ่าย แต่ละกลุ่มนำเสนอข้อเปรียบเทียบภาพเก่า-ภาพปัจจุบัน พร้อมคำอธิบาย ความเห็น และชื่อเรื่อง นำเสนอผ่านแผ่นฟลิปชาร์ต แต่ละกลุ่มจัดทำการนำเสนอด้วยความคิดสร้างสรรค์ และนำเสนอหน้าชั้น โดยใช้วัสดุ ได้แก่ กระดาษฟลิปชาร์ต ปากกา เมจิก กาว โพสต์อิท ภาพสำเนา

การประเมินมุ่งเน้นทั้งกระบวนการเรียนรู้และผลงานสุดท้าย ใช้เกณฑ์การประเมิน 4 ด้าน ได้แก่ การมีส่วนร่วมและการทำงานร่วมกัน การคิดวิเคราะห์และการใช้หลักฐาน การสังเคราะห์และการสื่อสาร และการสะท้อนคิดเชิงประวัติศาสตร์และการสร้างความหมาย ครูสามารถประเมินได้จากการสังเกตพฤติกรรม การตรวจใบงาน ผลงานกลุ่ม และการนำเสนอ โปรดเอกสาร แบบประเมินสำหรับกิจกรรม Xplorer Squadd เพื่อช่วยให้การให้คะแนนทำได้อย่างรวดเร็วและมีมาตรฐานสม่ำเสมอ

สิ่งที่ประเมิน (4 ด้าน)
1) การมีส่วนร่วมและการทำงานร่วมกัน (รายบุคคล, 0–3)
พิจารณาการมีส่วนร่วมอย่างกระตือรือร้นและเป็นธรรมตลอดกิจกรรม เช่น การเสนอไอเดียและร่วมตัดสินใจ การตั้งคำถามที่เกี่ยวข้อง การมีสมาธิระหว่างการสำรวจพื้นที่จริง และการแบ่งบทบาท/ช่วยเหลือเพื่อนร่วมกลุ่ม
2) การคิดวิเคราะห์และการใช้หลักฐาน (ผลงานกลุ่ม, 0–3)
ประเมินคุณภาพการคิดวิเคราะห์ที่ปรากฏใน ใบงานภาพถ่าย 4 ส่วน (การสังเกต การตั้งคำถาม การตีความ และการวางแผน) การสังเกตรายละเอียดเชิงประวัติศาสตร์จากแผนที่หรือภาพถ่าย และการตรวจสอบข้อมูลเบื้องต้นด้วยเครื่องมือ (เช่น การค้นหาข้อมูลออนไลน์พร้อมบันทึกสิ่งที่ตรวจสอบแล้ว)
3) การสังเคราะห์และการสื่อสาร (ผลงานกลุ่ม, 0–3)
ประเมินความชัดเจนในการเชื่อมโยงอดีตกับปัจจุบันของกลุ่ม เช่น การจับคู่ภาพอดีต–ปัจจุบันได้ถูกต้อง การอธิบายความเหมือน ความแตกต่าง และเหตุผลของการเปลี่ยนแปลงได้ชัดเจน รวมถึงการใช้การออกแบบสื่อภาพ (คำบรรยาย ลูกศร สี ไทม์ไลน์) อย่างสร้างสรรค์เพื่อช่วยให้เข้าใจได้ง่ายขึ้น
4) การสะท้อนคิดเชิงประวัติศาสตร์และการสร้างความหมาย (ผลงานกลุ่ม, 0–3)
พิจารณาการสะท้อนคิดอย่างกระชับที่ก้าวข้ามการบรรยายข้อเท็จจริง เช่น การเชื่อมโยงพื้นที่กับแนวคิด “สยามใหม่ (Modernising Siam)” การอธิบายว่าทำไมเกิดการเปลี่ยนแปลง สิ่งเหล่านี้สะท้อนอะไรเกี่ยวกับสังคมไทย และการตระหนักถึงคุณค่าของการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ผ่านสถานที่จริง

วิธีให้คะแนน
- C1 ประเมินรายบุคคล
- C2–C4 ประเมินรายกลุ่ม
คะแนนรวม = C1 + C2 + C3 + C4 (เต็ม 12)
ระดับความชำนาญ: 10–12 ชำนาญ | 7–9 กำลังพัฒนา | 0–6 เริ่มต้น

ระยะเวลาเรียน ใช้เวลา 2 วันต่อเนื่อง

• วันแรก (3.5–4 ชม.) เป็นกิจกรรมในห้องเรียน ประกอบด้วยการชมวิดีโอบรรยาย การอ่านแผนที่ และเวิร์กช็อปภาพถ่าย
• วันที่สอง (3.5–4 ชม.) เป็นทัศนศึกษาในภาคเช้า (ประมาณ 2.5 ชม.) และภาคบ่ายทำการสังเคราะห์และนำเสนอ ทั้งนี้ สามารถปรับเวลาให้ยืดหยุ่นตามตารางเรียน เพื่อการค้นคว้าอิสระหรือผลงานสร้างสรรค์เพิ่มเติม